Leiders van programma's voor vroege zorg hebben de taak om visie en richting te geven voor het maken van leerplannen om de algehele ontwikkeling van jonge leerlingen te ondersteunen en te vergemakkelijken. Tegenwoordig omvat het programma-aanbod in het veld een mozaïek van verschillende filosofische tradities die vasthouden aan spanningsspel en academici om de leer- en vormende ervaringen van kinderen te actualiseren en te beïnvloeden. Gezien het complexe en gevarieerde landschap van curriculaire programmering in voor- en vroegschoolse educatie, wordt de centrale vraag: welk type leiderschapsmodel kan een alomvattende visie bevorderen en mogelijk maken voor het maken van leerplannen en billijke en transformerende resultaten voor alle leerlingen?
Het paradigma van verantwoord leiderschap, gebaseerd op de bevindingen van Stone-Johnson's (2014) grootschalig internationaal kwalitatief onderzoek uitgevoerd tussen 2007 en 2010 in het Verenigd Koninkrijk, herconceptualiseert een brede visie voor educatief leiderschap dat de onderdelen van dialogisch synergisme, wederkerigheid, agency en participerende democratie verweeft door de collectivisatie en coördinatie van de capaciteiten van belanghebbenden en door het opbouwen van leiderschapscapaciteit. Bovendien blijkt het creëren van een cultureel ethos dat de visie en waarden belichaamt die gezamenlijk door belanghebbenden zijn gecreëerd, van invloed te zijn op studenten. Het is precies de nadruk op het relationele rolmodel en de op input gebaseerde benadering die een generatief curriculum kan ondersteunen en verbeteren, en daarom altijd de uitwerking van het curriculum ondersteunt als een katalysator voor rechtvaardigheid en sociale rechtvaardigheid die positieve resultaten voor alle kinderen teweegbrengt.
Door middel van haar onderzoek legt Stone-Johnson (2014) verantwoord leiderschap uit als het uitvoeren van vier verschillende rollen binnen een onderwijsorganisatie, met elkaar verweven door relaties en de coördinatie van capaciteiten zowel binnen de organisatie als daarbuiten met belanghebbenden in het algemeen. Deze rollen zijn a) de leider als visionair, b) de leider als dienaar, c) de leider als rentmeester en d) de leider als burger. Als visionair projecteert en leidt de leider de gewenste toekomst en resultaten, maar betrekt hij ook belanghebbenden bij het proces. Als een dienaar verkondigt de leider de behoeften en belangen van belanghebbenden en in het bijzonder de studentenorganisatie. In zijn of haar rol van rentmeester beschermt de leider de visie, definieert hij de gewaardeerde kenmerken en beheert hij deze waarden en middelen in het dagelijkse leven van de school. Toewijding aan burgerlijke zaken en de gemeenschap in het algemeen zijn ook fundamenteel voor verantwoordelijk leiderschap.
Als raamwerk kan verantwoordelijk leiderschap gemakkelijk worden toegepast als een structureel paradigma voor curriculair leiderschap in elke context van jonge kinderen. Het curriculum wordt beïnvloed door het leiderschapsparadigma en het faciliteert en stuurt op zijn beurt ook relationele ontmoetingen en dialogische interacties. Verantwoordelijk leiderschap co-construeert en projecteert visie met, naast het rentmeesterschap, het dienen en betrekken bij maatschappelijke aangelegenheden naast belanghebbenden (opvoeders, administratie, ouders, studenten en de gemeenschap) door middel van een relationele benadering (Stone-Johnson, 2014). Synergisme, egalitaire wederkerigheid, keuzevrijheid en participerende democratie worden bewerkstelligd en dialoog, onderhandeling en samenwerking worden geconcretiseerd. Binnen de onderwijsorganisatie wordt een bepaald cultureel ethos ontwikkeld, zoals belichaamd door relationele transacties en ontmoetingen, evenals normen en waarden. Dit culturele ethos bemiddelt bij de uitwerking van het leerplan (en de verschillende elementen ervan, zoals de normen, doelstellingen, onderwerpen enz.) en heeft invloed op de resultaten van leerlingen.
De onderwijsleider visies, rentmeesters, dient en houdt zich bezig met maatschappelijke inspanningen op alle drie de niveaus. De dubbele pijl in figuur 1 toont de wederzijdse impact die samenwerking, de cultuur van de school en het vastgestelde curriculum ook uitoefenen op de leider en belanghebbenden. Een stroom van interactie tussen elk niveau en vloeiende grenzen wordt bewerkstelligd door de relationele nadruk van dit raamwerk. Het culturele ethos fungeert als bemiddelaar van mogelijke negatieve krachten die van invloed zijn op het curriculum.
Het raamwerk van verantwoord leiderschap maakt een curriculum mogelijk dat de uitdrukking en belichaming wordt van een veel bredere en transformatieve visie die de mogelijkheid biedt om verder te gaan dan de traditionele drie R's (lezen, schrijven en rekenen) en een rijk en reflexief curriculum te ontwikkelen gelijkheid door middel van studentenvertegenwoordiging en participatieve democratie. Gezien de opvallendheid van dialogische relaties en gedistribueerde vormen van leiderschap die aan dit raamwerk ten grondslag liggen, wordt integratie en toepassing van kennis en begrip uit meerdere bronnen en ervaringen mogelijk, waardoor een groter aantal deelnemers een stem krijgt. Het leerplan geeft daarom op effectieve wijze uitdrukking aan het culturele ethos van de school en wordt tot stand gebracht door middel van gemeenschappelijke samenwerkingen.
Amoriza Gunnink
Referentie:
Stone-Johnson, C. (2014). Verantwoord leiderschap. Onderwijsadministratie Quarterly, 50 (4), 645-674.